Sosyal Fobi Nedir?
Etrafımızdaki birçok kişi diğer insanların bakışı, incelemesi altında olduğu sosyal ortamlarda gerginlik, kaygı hisseder. Diğer kişilerin kendisine baktığını hmek, tehdit edici bakışlar görmek insanda rahatsızlık hissi doğurur. Özellikle bakışın nedenini bilememek duyulan kaygıyı daha korkutucu duruma getirir.
Sosyal fobi kişinin bulunduğu ortamdaki diğer insanlar tarafından yargılanacağı, eleştirileceği durumlardan sürekli korkma, aşağılanacağı, utanç duyacağı ya da komik duruma düşecek şekilde davranacağından korkma durumudur. Sosyal fobisi olan kişiler bulundukları sosyal çevrelerde veya yetenek gerektiren durumlarda olumsuz değerlendirilip aşağılanacağı konusunda aşırı bir endişe duyarlar. Sosyal fobisi olan bir kişinin düşünceleri olumsuz olarak harekete geçer. Hareket edemez, içine kapanır, endişe duyar, bütün vücudunu gerginlik kaplar. Kişinin vücudunda hakim olan stres bedensel tepkilerle kendini açığa çıkarır.
Fizyolojik Tepkiler
Sosyal fobi kişide birçok fizyolojik tepki ortaya çıkarabilir. Bu tepkiler genel olarak yüz kızarması, ateş basması, terleme, kalp çarpıntısı, tüylerin diken diken olması, göğüste sıkışma, boğuluyormuş hissi, ağızda kuruma, ellerin ve ayakların terlemesi, uyuşması, mide bulantısı, kusma isteği, baygınlık hissi şeklinde özetlenebilir. Bu tepkiler kişideki sosyal fobinin boyutuna ve o an düşündüklerine, htiklerine bağlı olarak değişebilir.
Sosyal fobisi olan kişinin aklında bir yanda etrafındaki herkesin onu izlediği ve yargılayacakları düşüncesi sebebiyle olan kaygı; diğer yanda da duyduğu bu kaygının çevresindekiler tarafından fark edileceği, kendisine gülecekleri, dalga geçecekleri düşüncesi yer almaktadır. Bu durumdaki kişilerde; terleme, kızarma ellerde titreme, mide bulantısı, baş dönmesi, sık idrara gitme gibi kaygı belirtileri görülür. Sosyal ortamlarda görülen o ortamdan aniden uzaklaşma, kaçma davranışları belirgindir ve bu kaçınmalar kişiyi tam bir sosyal çekingenlik içine itebilir.
Duygusal Tepkiler
Sosyal fobi kişinin kendisi dışında başkalarının da bulunduğu ortamlarda ortaya çıkan bir durum, duygudur. Kişi başkalarının önünde konuşmaktan, ortama katkıda bulunmaktan çekinir. Çünkü kişi konuşursa alay edileceği, kendisiyle dalga geçileceği, eleştirileceği, başkalarının önünde küçük düşeceği korkusuna kapılır.
Normalde sağlıklı bir insan duyguları yönetirken sosyal fobi de duygular, kaygı ve korkular insanı yönetmeye başlar. Dolayısıyla birey hayatının kontrolünü elinden kaçırır, duygularının esiri olur. Dolayısıyla düşündüğü korkuları yaşamamak için de sosyal ortamlardan kendini uzaklaştırır.
Sosyal Fobi Ne Zaman Başlar?
Sosyal fobinin başlangıç yaşı çok erkendir, 10 yaşın altında başlar. Sosyal fobinin temeli çocukluk yıllarında atılır. Çocukluk döneminin 1-3 yaş arası ¨özerklik evresi¨ olarak bilinir. Bu evre çocuğun anne bağımlılığından uzaklaşıp kendi ayakları üzerinde durabildiği zamandır. Özerklik döneminde çocuklar bağımsızlık gereksinimi duyarlar ve bu ihtiyacın karşılanabilmesi için de bağımsız olmak isterler. Bu dönemde sürekli cezalandırılan, aşırı derecede korunan ya da anneye bağımlı biçimde yetiştirilen çocuk, baskı sonucu oluşan ezikliğin kızgınlığını ve utancını yaşamaya başlar. Utanç duygusu bir kere yerleştikten sonra da çocuk kolay kolay hakkını savunma özelliğini kazanamaz.
Araştırmalar sosyal fobinin genellikle ergenlik döneminde özellikle 13-14 yaşlarında başladığını göstermektedir. Her ne kadar sosyal fobinin tohumları genellikle küçük yaşlarda atılsa da sosyal fobikler rahatsızlık başladıktan 15-20 yıl sonra doktora giderler. Çünkü sosyal fobinin tedavi edilebilir bir hastalık olduğunu bilmezler ya da bu durumu kişiliklerinin bir parçası olarak görürler.
Sosyal Fobinin Görülme Sıklığı Nedir?
Alan çalışmalarına göre sosyal fobi kadınlarda daha sık görülürken (62.7-70) klinik çalışmalar ise görülme sıklığının erkeklerde daha yüksek olduğunu göstermiştir. Bu durum kadınların daha fazla sosyal kaygı bildirirken, yardım alma konusunda tedavi arayışının erkeklerde daha yüksek olması ile açıklanmaktadır.
Erkeklerin daha fazla tedavi için başvurmasının nedeni olarak toplum içinde bu durumlarının daha fazla fark edilecek olduğunu düşünmeleridir. Çünkü topluma karşı erkeklerin ev geçindirme, para kazanma gibi rolleri vardır. Dolayısıyla toplumdan kendilerini soyutladıklarında bunun fark edilip yetersiz olduklarını düşündürebilir.
Sosyal fobi, tedavisi olan bir psikolojik rahatsızlıktır. Ne kadar erken fark edilirse bu tedavi sürecine o kadar olumlu yansır. Sizler de çocuğunuzda veya kendinizde böyle belirtiler görüyorsanız destek için bir adım atabilirsiniz.
Uzman Psikolog Gülşah Hatipoğlu
